Nhìn lại quá trình hình thành và phát triển, khái niệm “cán bộ chuyên trách, cán bộ nửa chuyên trách” được Hội đồng chính phủ sử dụng lần đầu tiên từ Quyết định số 130-CP ngày 20/6/1975. Theo đó, quy định, mỗi xã có từ năm đến sáu cán bộ chuyên trách để đảm nhiệm các chức danh chủ chốt của đảng ủy, chính quyền cấp xã; mỗi xã có từ chín đến mười cán bộ nửa chuyên trách đảm nhiệm một số công tác khác như: Phó ban tài chính xã kiêm quản lý thị trường, Công an phó phụ trách công tác hộ tịch, hộ khẩu, công tác trật tự, trị an, Xã đội phó kiêm công tác thể dục, thể thao,… Khi đó, cán bộ chuyên trách và cán bộ nửa chuyên trách đều được hưởng phụ cấp hàng tháng.

Khái niệm “cán bộ không chuyên trách” được Chính phủ quy định tại Nghị định số 121/NĐ-CP ngày 21/10/2003. Nghị định này quy định và có phân biệt căn bản giữa cán bộ không chuyên trách với cán bộ chuyên trách, đó là cán bộ không chuyên trách được hưởng phụ cấp hàng tháng, còn cán bộ chuyên trách được hưởng lương hàng tháng theo chức vụ hoặc theo bằng cấp chuyên môn, được đảm bảo nghĩa vụ và quyền lợi về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế.

Sau sáu năm thực hiện, Nghị định số 92/2009/NĐ-CP ngày 22/10/2009 của Chính phủ đã thay đổi thuật ngữ “cán bộ không chuyên trách” thành “những người hoạt động không chuyên trách” để phù hợp với Luật Cán bộ công chức năm 2008. Chính phủ quy định số người hoạt hoạt động không chuyên trách ở cấp xã từ 19 đến tối đa 22 người, tùy theo phân loại xã. Thời điểm này họ không thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc sau đó được quy định là đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc kể từ ngày 01/01/2016 theo Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014.

Đoàn công tác của Ban Chỉ đạo 32 tỉnh ủy giám sát thực hiện Nghị quyết số 02-NQ/TU tại xã Mường Giàng, Quỳnh Nhai

Thực hiện quy định của Chính phủ từ năm 2010 đến nay, Hội đồng nhân dân tỉnh đã ban hành 05 Nghị quyết quy định về số lượng, chức danh, mức phụ cấp đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, các quy định được điều chỉnh kịp thời cho phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và khả năng ngân sách của địa phương. Hiện nay, toàn tỉnh có trên 2.000 người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, gồm 11 chức danh, hưởng mức phụ cấp cho từng chức danh từ 1,0 đến 1,4 mức lương cơ sở, được tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo quy định.

Tuy nhiên, từ khi hình thành với tên gọi là cán bộ nửa chuyên trách, đến cán bộ không chuyên trách và hiện nay là những người hoạt động không chuyên trách thì Chính phủ chỉ giao chính quyền địa phương quyết định chức danh, số lượng, mức phụ cấp cho người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, chưa quy định và cũng không giao cụ thể cho địa phương quy định về việc tuyển chọn, quản lý, sử dụng người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã.

Quy định về tiêu chuẩn, điều kiện quản lý hoạt động đối với người hoạt động không chuyên trách, đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả đối với hoạt động của những người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, khắc phục khoảng trống trong quản lý người hoạt động không chuyên trách kể trên, giúp các cơ quan, đơn vị nâng cao hơn nữa chất lượng và thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã. Nghị quyết số 02-NQ/TU ngày 21/01/2021 của Ban Chấp hành đảng bộ tỉnh khóa XV nhiệm kỳ 2020-2025 về "Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng ở đảng bộ xã, phường, thị trấn gắn với củng cố hệ thống chính trị cơ sở" đã giao Ban Cán sự đảng UBND tỉnh chỉ đạo UBND tỉnh xây dựng ban hành quy định, hướng dẫn về tiêu chí, tiêu chuẩn đối với đội ngũ người hoạt động không chuyên trách cấp xã, làm cơ sở cho việc tạo nguồn để đào tạo bồi dưỡng.

Trước yêu cầu quản lý, Sở Nội vụ đã tham mưu UBND tỉnh ban hành Quyết định số 31/2021/QĐ-UBND ngày 11/10/2021 về tiêu chuẩn, tuyển chọn, quản lý và sử dụng đối với người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Sơn La, quy định có hiệu lực thi hành từ ngày 25/10/2021. Quy định có một số điểm nổi bật, đó là:

Một là, Quy định cụ thể điều kiện, tiêu chuẩn: Là công dân Việt Nam từ đủ 18 tuổi trở lên (Phó Bí thư Đoàn TNCS Hồ Chí Minh không quá 28 tuổi khi tham gia giữ chức vụ lần đầu); Tốt nghiệp trung học phổ thông hoặc tương đương (trừ chức danh Chủ tịch Hội Cựu chiến binh và Chủ tịch Hội người cao tuổi tốt nghiệp); tốt nghiệp trung cấp chuyên nghiệp hoặc trung cấp nghề trở lên (trừ chức danh Chủ tịch Hội Cựu chiến binh và Chủ tịch Hội người cao).

Hai là: Quy định quy trình tuyển chọn người hoạt động không chuyên trách cấp xã bao gồm các chức danh: Chỉ huy Phó Ban Chỉ huy Quân sự xã; Phụ trách Dân số gia đình và trẻ em; Nhân viên văn thư lưu trữ, Nhân viên Thú y còn các chức danh được bầu cử, hiệp thương của thì thực hiện theo hiến chương, điều lệ, quy định của tổ chức, nhằm đảm bảo lựa chọn được những người đủ năng lực, phẩm chất, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ.

Ba là: Quy định người hoạt động không chuyên trách cấp xã làm việc mỗi tuần từ 05 đến 07 buổi; một buổi tính bằng ½ ngày làm việc (cụ thể do UBND cấp xã ban hành quy chế làm việc).

Bốn là: Quy định về việc tổ chức đánh giá, thẩm quyền đánh giá phân loại hằng năm như cán bộ, công chức cấp xã.

Thứ năm: Quy định về xử lý kỷ luật: Đối với các chức danh: Phó Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội nông dân, Phó Chủ tich Hội cựu chiến binh, Phó Bí thư đoàn TNCS HCM, Phó Chủ tịch Hội phụ nữ, Chủ tịch Hội người cao tuổi, Chủ tịch Hội chữ thập đỏ thực hiện theo Điều lệ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; tổ chức xã hội. Các chức danh như Văn thư lưu trữ, Công tác gia đình và trẻ em, Nhân viên thú y áp dụng 03 hình thức kỷ luật đối với bao gồm như sau: (1) khiển trách; (2) cảnh cáo; (3) buộc thôi việc.

Quang cảnh Đoàn Công tác của Sở Nội vụ làm việc tại Thị trấn Nông trường Mộc châu về chính sách đối với người hoạt động không chuyên trách

Đây là lần đầu tiên UBND tỉnh ban hành quy định về tiêu chuẩn, tuyển chọn, quản lý và sử dụng đối với người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Sơn La, được áp dụng đồng bộ trên 204 xã, phường, thị trấn qua đó giúp các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan nâng cao hơn nữa chất lượng và thực hiện có hiệu quả chức năng quản lý nhà nước đối với những người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã trên địa bàn tỉnh.

Như vậy, tỉnh Sơn La đã xây dựng và hoàn thiện đầy đủ văn bản để thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, giúp các cơ quan quản lý nhà nước quản lý một cách toàn diện đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã từ điều kiện, tiêu chuẩn đến quản lý, sử dụng, phân loại, đánh giá, khen thưởng, kỷ luật…và chế độ chính sách. Người hoạt động không chuyên trách yên tâm công tác từ đó góp phần quan trọng trong việc nâng cao chất lượng tham mưu giúp cho chính quyền cơ sở tổ chức vận động nhân dân thực hiện có hiệu quả các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước, góp phần xây dựng, củng cố, nâng cao sức chiến đấu của hệ thống chính trị ở cơ sở./.